لینوکس (Linux lɪnəks / lin-əks ) سیستم عامل کامپیوتری رایگان و open source از خانواده یونیکس(Unix) بوده که در سال 1991 توسط لینوس توروالدز معرفی شد.
سیستم‌عامل گنو (GNU) در سال ۱۹۸۳ با هدف ایجاد یک سیستم‌عامل کامل و آزاد شبه-یونیکس (Unix-like) به‌وسیله ریچارد استالمن پایه‌گذاری شد، GNU مخفف بازگشتی “GNU’s Not Unix” است.
پروژه گنو در سال ۱۹۸۴ با هدف پشتیبانی و تولید نرم‌افزار آزاد برای سیستم‌عامل گنو تأسیس شد.
بنیاد نرم‌افزار آزاد در سال ۱۹۸۵ با هدف حمایت از جنبش نرم‌افزار آزاد و به ویژه پروژه گنو شروع به کار کرد.
امروزه مهم‌ترین و رایج‌ترین سیستم‌عاملی که از نرم‌افزارهای پروژه گنو و مجوز GNU GPL استفاده می‌کند، لینوکس است که از هسته لینوکس ( کرنل لینوکس Linux kernel )استفاده می‌کند و به شکل توزیع لینوکس عرضه میشود که بعضی اشخاص به آن “گنو/لینوکس” می‌گویند.
لینوکس از سخت‌افزارهای مختلفی پشتیبانی می‌کند از جمله Linux Watch، تلفن‌های همراه، تبلت‌ها، مسیریاب‌ها، و کنسول‌های بازی تا رایانه‌های رومیزی، رایانه‌های بزرگ و ابررایانه‌ها همچنین جالب است بدانیم سیستم عامل اندروید نیز نوعی لینوکس است .
در میان 500 سوپر کامپیوتر برتر دنیا اکثریت مطلق (99.6%) از لینوکس استفاده می کنند. و حدود 2.5 درصد از کامپیوترهای دسکتاپ لینوکسی هستند.
کاربران لینوکس و بسیاری از تحلیل‌گران این موفقیت را ناشی از استقلال از فروشنده، کم هزینه بودن پیاده‌سازی، سرعت بالا، امنیت و قابلیت اطمینان بالای آن می‌دانند.
بخش بزرگی از کد (۷۱٪) با زبان برنامه‌نویسی C نوشته شده‌است اما از بسیاری از زبان‌های دیگر همچون ++ C، لیسپ، اسمبلی، پرل، فرترن، پایتون و زبان‌های اسکریپت‌نویسی گوناگون استفاده شده‌است. اندکی بیش از نیمی از خطوط کد، تحت مجوز عمومی گنو (جی‌پی‌اِل) هستند. هسته لینوکس ۲٫۴ میلیون خط کد است و ۸۸٪ کل کد را تشکیل می‌دهد.
در پژوهشی جدید که بر روی توزیع لینوکس دبیان(Debian) نسخه ۴٫۰ که در سال ۲۰۰۷ عرضه شده صورت گرفت، مشخص شد این توزیع دارای نزدیک به ۲۸۳ میلیون خط کد بود که تخمین زده میشود هزینه گسترش‌اش با روش‌های گسترش متعارف خصوصی بالغ بر ۸٫۰۷ میلیارد دلار (با قیمت دلار سال ۲۰۱۳) و زمان مورد نیاز حدود هفتاد و سه هزار نفر-سال میشود.
بنیاد لینوکس : (Linux Foundation) یک سازمان غیرانتفاعی است که در سال ۲۰۰۷ تأسیس شد تا از توسعه و رشد لینوکس پشتیبانی کند.
بنیاد لینوکس در سال ۲۰۰۷ با ادغام آزمایشگاه توسعه متن باز یا (OSDL) و گروه استانداردهای آزاد یا (FSG) بنا نهاده شد. بنیاد لینوکس با ارائه مجموعه‌ای از خدمات لینوکس را در برابر سیستمم عامل‌های بسته ترویج و محافظت و استانداردسازی می‌کند.
توزیع لینوکس (Linux distribution/distro) :
سیستم‌عامل لینوکس یک سیستم‌عامل کاملاً آزاد و رایگان است. لینوکس را هر کس(با دانش مربوطه) می‌تواند جمع‌آوری کرده و به نام خودش به رایگان عرضه کرده و یا به فروش برساند.
سسیستم‌عامل لینوکس از بخش‌های زیادی تشکیل‌شده که هر بخش آن توسط عده ای خاص توسعه می‌یابد. در صورتی که شخص یا شرکتی بخواهید یک لینوکس داشته باشید، باید تمام این قطعات کد را جداگانه جمع آوری کرده و پس از کامپایل استفاده نمایید. شرکت هایی اقدام به جمع آوری این قطعات مجزا و قرار دادن آنها کنار هم کرده‌اند و به علاوه برای این مجموعه برنامه‌های نصب، مدیریت سیستم و مدیریت بسته‌های نرم افزاری نوشته‌اند تا کار نصب و مدیریت سیستم را برای کاربران آسان کنند. به این مجموعه‌ها که توسط افراد و شرکت‌ها گردآوری شده‌است، توزیع گفته میشود که با نام‌های مختلف و پکیج ها و پشتیبانی‌های گوناگون در قالب تجاری و غیر تجاری در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
یکی از سوالاتی که اغلب توسط کاربرانی که مایل به استفاده از سیستم عامل لینوکس هستند مطرح میشود، انتخاب توزیع است. هر یک از توزیع‌های لینوکس دارای ویژگی‌های خاصی است که آن را از دیگر توزیع‌ها متمایز می‌کند. مثلاً ممکن است برنامه‌های نصب آنها با هم تفاوت داشته باشند، البته اصول نصب در همه لینوکس‌ها یکسان است اما ممکن است ابزارهای گرافیکی ، مدیریت و نصب در آنها متفاوت باشد.
یک توزیع لینوکس همه-منظوره معمولی شامل هسته لینوکس، کتابخانه‌ها و ابزارهای گنو، پوسته‌ها، خط فرمان(Terminal) و تعدادی از نرم‌افزارهای کاربردی (به عنوان مثال مجموعه نرم افزارهای اداری) مفسرها، ویرایشگرهای متن و ابزارهای علمی است.
توزیع ها ی لینوکس ، زیاد بوده و می توان آنها را در دسته هایی که بر پایه آن ایجاد شده اند قرار داده و بررسی نمود:
1 – بر پایه گنو/لینوکس دبیان (ِDebian)
خود لینوکس دبیان(Linux Debian) جزء برترین توزیع ها جهت راه اندازی سرور می باشد . دبیان بیشتر از هر توزیع دیگری به عنوان پایه برای توسعه یک توزیع لینوکس جدید استفاده میشود البته هیچ‌کدام از انشعابهای دبیان به صورت رسمی وابسته به پروژه دبیان نمی‌باشند ؛ برترین توزیع ها :
1-1 لینوکس کالی (Kali) یک توزیع کاملا قابل شخصی سازی شامل ابزارهای تقریباً جامع از پیش نصب شده که از آن برای تست نفوذ (penetration test) استفاده میشود.
1-2 لینوکس اوبونتو (Ubuntu) توزیعی پرکاربرد که توسط شرکت کنونیکال (Canonical) پشتیبانی می شود و سیستم عاملی مناسب جهت مهاجرت از ویندوز ، مناسب جهت کارهای اداری ، شخصی و در نسخه سرور مناسب جهت راه اندازی سرورهای قدرتمند می باشد. نام اوبونتو از یکی از مفاهیم افریقای جنوبی به معنی انسانیت نسبت به دیگران (Humanity Towards Others) گرفته شده‌است.
1-3 زبیان (Xebian) برای استفاده در کنسول اکس‌باکس (Xbox) ایجاد شده است .
2 – بر پایه اوبونتو (Ubuntu)
این توزیع‌ها برپایه اوبونتو هستند و بسته‌هایی که به‌طور پیش‌فرض با نصب سیستم‌عامل روی رایانه نصب میشود، با اوبونتو متفاوت است، ولی چون مخزن(Repository) مشترکی با اوبونتو دارند، می‌توان همه بسته‌هایی که برای اوبونتو ساخته شده، روی این توزیع‌ها نیز نصب کرد.
2-1 اوبونتو سرور(Ubuntu Server) جز برترین ها ویژه رایانه‌های سرویس‌دهنده (سرور).
2-2 کوبونتو(Kubuntu) توزیعی رسمی بر پایه اوبونتو، با میزکار کی‌دی‌ای(KDE).
2-3 زوبونتو(Xubuntu) توزیعی رسمی بر پایه اوبونتو با میزکار اکس‌اف‌سی‌ای برای رایانه‌های کم‌قدرت، یا کاربرانی که خواهان سرعت بالا برای سیستمشان هستند.
2-4 لوبونتو(Lubuntu) پروژه‌ای با هدف ساخت توزیعی سبک‌تر از اوبونتو، با میزکار LXDE .
2-5 ادوبونتو(Edubuntu) توزیعی متمرکز بر روی ابزارهای آموزشی، برای استفاده در مدارس یا خانه.
Ubuntu Mobile 2-6 توزیعی برای تلفن همراه.
Ubuntu Netbook Edition 2-7 توزیعی برای به‌کارگیری روی نت‌بوک‌های دارای پردازنده Intel Atom .
3 – بر پایه RPM
3-1 لینوکس ردهت (Red Hat) توزیعی بود که بعدها پروژه‌اش به دو پروژه مجزای Fedora Core و ردهت انترپرایز لینوکس (Red Hat Enterprise) تقسیم شد. نسخه ۹ (آخرین نسخه) آن در مارس ۲۰۰۳ ارائه شد.
3-2 فدورا(Fedora) یک توزیع Community-supported که توسط شرکت ردهت حمایت میشود. معمولاً تازه‌ترین ابزارها و فناوری‌های لینوکسی ابتدا در این توزیع دیده میشود.
3-3 مندریوا لینوکس (Mandriva) با هدف به کارگیری آسان به همراه Control Center که مختص همین توزیع است.
3-4 لینوکس سوزه(Suse) ارائه توسط شرکت ناول.
4 – بر پایه رد هت (Red Hat)
4-1 سنت‌اواس(Cent OS) یک توزیع Community-supported سازگار با ردهت بدون نرم‌افزارهای وابسته به مالک. یکی از برترین توزیع های لینوکس جهت استفاده در سرورها .
4-2 اوراکل لینوکس (Oracle Linux) توسط شرکت Oracle پشتیبانی میشود.
4-3 ساینتیفیک لینوکس (Scientific Linux) بر پایه ردهت انترپرایز لینوکس ،توسط سرن(CERN) و آزمایشگاه فرمی (ّ Fermilab) پشتیبانی میشود.
5 – بر پایه ناپیکس (Knoppix)
5-1 موسیکس (Musix) توزیعی بر پایه کنوپیکس/دبیان، شامل ابزارهای موسیقی، گرافیکی، صدا، ویرایش فیلم .
6 – دیگر توزیع ها:
6-1 اندروید (Android) محصول شرکت گوگل قابل استفاده در گوشی های هوشمند ، تبلت و … .
6-2 سیستم عامل گوگل کروم (Chrome OS) محصول دیگری از شرکت گوگل با تمرکز بر پشتیبانی از نرم افزارهای تحت وب.
سهم از بازار هرکدام از توزیع های لینوکس به نقل از W3techs.com :
نتیجه :
برای طراحان و برنامه نویسان وب ، کارشناسان حوزه امنیت اطلاعات و امنیت وب ، کارشناسان مدیریت شبکه و حتی کاربران عادی ، استفاده از سیستم عامل لینوکس با توجه به رایگان بودن ، داشتن نرم افزارهای خاص ، خط فرمان بسیار قدرتمند و قابلیت های جذاب فراوان توصیه می گردد.
به عنوان اولین انتخاب برای ورود به دنیای حرفه ای و زیبای لینوکس، توزیع لینوکس اوبونتو (Linux Ubuntu) توصیه می شود.
سپاس، الیاس ناصرخاکی